Λίγα Θεωρητικά

Περίληψη

Με στόχο την παιδαγωγική αξιοποίηση του κινηματογράφου στη διδακτική πράξη και ειδικότερα τον εντοπισμό των φιλοσοφικών ζητημάτων που θίγονται στην ταινία «The Matrix», η μικροδιδασκαλία -με παιγνιώδη τρόπο, βιωματικά και κατά ομάδες- θα εστιάσει στην διατύπωση φιλοσοφικών ερωτημάτων και στην παραγωγή προφορικού φιλοσοφικού λόγου. Η κινηματογραφική ταινία, ως αυτόνομο αισθητικό και παράλληλο κείμενο, θα αποτελέσει διαμεσολαβητικό μέσο (ανά)γνωσης του κόσμου αλλά και παραδειγματική αναφορά κατά την παραγωγή φιλοσοφικού διαλόγου.

Α. Ταυτότητα σχεδίου διδασκαλίας

Με αφορμή των προβολή σύντομων αποσπασμάτων από την κινηματογραφική ταινία «The Matrix», οι συμμετέχοντες θα κληθούν κατά ομάδες να ανιχνεύσουν σημεία και σημαινόμενα της ταινίας με φιλοσοφικό ενδιαφέρον, ώστε να προκύψει αφενός διάλογος αφετέρου να συνδεθούμε με τη «διδακτέα ύλη» του μαθήματος Αρχές Φιλοσοφίας της Β΄ Λυκείου. Η μικροδιδασκαλία, θα έχει κυρίως προσομοιωτικό χαρακτήρα, αλλά δεν θα λείπουν εμβόλιμες μεταγνωστικές επισημάνσεις. Η συγκεκριμένη πρόταση, αποτελεί καινοτομική παιδαγωγική-μαθησιακή πρακτική, δεδομένου ότι α) συνδυάζει πλήθος μεθόδων και τεχνικών, και β) ενώ φαινομενικά στοχεύει στη διατύπωση φιλοσοφικών ερωτημάτων, ουσιαστικά καλλιεργεί πολλαπλές δεξιότητες/γραμματισμούς (βλ. θεωρητικό πλαίσιο). Η μικροδιασκαλία μπορεί να έχει εισαγωγικό ή ανακεφαλαιωτικό χαρακτήρα στο μάθημα της φιλοσοφίας, και μπορεί να υλοποιηθεί αυτούσια ή να αναπτυχθεί περαιτέρω με περισσότερα αποσπάσματα της ταινίας ή σε διαφορετικά κεφάλαια και ενότητες (πχ. Ξεκινώντας από την απορία, Κατανοώντας τα πράγματα, Αναζητώντας τη γνώση, Διευρύνοντας την επιστήμη, Ανακαλύπτοντας τον νου, Θαυμάζοντας το ωραίο κλπ).

Β. Στόχοι

Με απώτερο σκοπό τον φιλοσοφικό προβληματισμό και διάλογο πάνω στα πεδία του σχολικού εγχειριδίου αξιοποιείται μια κινηματογραφική ταινία («The Matrix») προκειμένου οι συμμετέχοντες (μαθητές/ εκπαιδευτικοί) να ανταποκριθούν -μεταξύ των άλλων- στους ακόλουθους στόχους (κυρίως βάσει της ταξινομίας του Bloom αλλά και του Goleman):

Α. Γνωστικοί στόχοι:

• Να εντοπίσουν φανερά ή λανθάνοντα φιλοσοφικά ζητήματα στην κινηματογραφική ταινία (αποσπάσματα).
• Να μελετήσουν το σχετικό υλικό αναφοράς στο σχολικό εγχειρίδιο («Αρχές Φιλοσοφίας» Β΄ Λυκείου)
• Να διατυπώσουν με σαφήνεια και ανάλογες παραπομπές φιλοσοφικά ερωτήματα και λόγο.
• Να πάρουν θέση (στάση) σε σύγχρονα ανάλογης προβληματικής ζητήματα, τα οποία απαιτούν κριτική και δημιουργική σκέψη.

Β. Συναισθηματικοί στόχοι:

• Να κατανοήσουν/ερμηνεύσουν τις καταστάσεις και σχέσεις/συμπεριφορές των σημαντικών προσώπων της ταινίας. 
• Να αναπτύξουν αυτογνωσία, αναδομώντας (μετασχηματίζοντας) πιθανόν τον τρόπο σκέψης, αντιλήψεις, στάσεις, πρακτικές όσον αφορά τον εαυτό, τις σχέσεις με τους άλλους και τη ζωή.
• Να μοιραστούν τα συναισθήματά τους με τα υπόλοιπα μέλη της ομάδας/ολομέλειας.

Γ. Κοινωνικοί στόχοι:

• Να αναπτύξουν δεξιότητες επικοινωνίας και διαλόγου βάσει πειθούς.
• Να αλληλεπιδράσουν με τα υπόλοιπα μέλη της ομάδας/ολομέλειας για την καλύτερη κατανόηση της ταινίας και ανταπόκριση στις ζητούμενες δραστηριότητες.
• Να συμπράξουν/συνεργαστούν προς επίτευξη κοινών στόχων.

Δ. Μεταγνωστικοί στόχοι:

• Να διαπιστώσουν αν κάτι άλλαξε σε γνωστικό, συναισθηματικό κλπ επίπεδο μετά τη φιλοσοφική προσέγγιση της ταινίας.
• Να διατυπώσουν αξιολογική κρίση για την παρούσα διδακτική πρόταση βάσει κριτηρίων.
• Να αναπτύξουν δεξιότητες έρευνας και φιλοσοφικής προσέγγισης των εκάστοτε ζητημάτων.

Προσδοκώμενα αποτελέσματα

Τα προσδοκώμενα αποτελέσματα από την μικροδιδασκαλία για τους συμμετέχοντες (μαθητές/ εκπαιδευτικούς) είναι: 

1. Η καλλιέργεια της αντιληπτικής δεξιότητας ως προς (α) τα σημαίνοντα σημεία της κινηματογραφικής γλώσσας/κειμένου και β) των φιλοσοφικών κειμένων. Μέσα από την ατομική και ομαδική αλληλεπίδραση (Bakhtin) με τα κείμενα αλλά και τον ενδοομαδικό διάλογο προσδοκάται η βελτίωση της προσληπτικής ικανότητας. Οι πολλαπλές ερμηνείες/οπτικές θα συμβάλλουν στην βαθύτερη κατανόηση των κειμένων.
2. Η καλλιέργεια της επικοινωνιακής δεξιότητας: Ο αναπτυσσόμενος διάλογος βάσει των κειμένων (κινηματογραφικής ταινίας και φιλοσοφικών κειμένων) διανοίγει διαύλους πολλαπλών προσεγγίσεων αλλά και διαμοιρασμού των ατομικών και πολιτισμικά διαφοροποιημένων νοητικών, συναισθηματικών και αξιακών εργαλείων ανάλυσης και λόγου.
3. Η ανασημασιοδότηση της φιλοσοφικής προσέγγισης του κόσμου. Ο φιλοσοφικός λόγος σε συνδυασμό με τον καλλιτεχνικό, αίροντας τις αρχέγονες διαφορές τους, συνιστούν μια λαμπρή ευκαιρία ανάγνωσης του κόσμου, των προβλημάτων και των αξιών του. Οπότε, η φιλοσοφία επανέρχεται στην κατεύθυνση της ζέουσας πραγματικότητας, εμπλέκοντας τον άνθρωπο νοητικά, συναισθηματικά, ηθικά μπροστά σε τον καταστάσεις και διλήμματα. Η νοησιαρχική φιλοσοφική προσέγγιση συμπληρώνεται βιωματικά (έστω και παραδειγματικά) μέσω της τέχνης και λειτουργεί αποτελεσματικότερα για τον μέσο άνθρωπο, βοηθώντας τον να αποκωδικοποιήσει τον κόσμο του και να πάρει θέση. Άρα, να διαμορφώσει το αξιακό του σύστημα, την πολιτισμική του ταυτότητα.

Σ’ αυτή την κατεύθυνση η διδακτική της φιλοσοφίας αλλά και -αντιστρόφως- η προσέγγιση της τέχνης (ως φιλοσοφία της τέχνης) ή η οιοδήποτε παράλληλη ανάγνωση ετερόμορφων κειμένων συμβάλλει ουσιαστικά και αποτελεσματικά στη μαθησιακή διαδικασία.

Η αξιοποίηση του κινηματογράφου στη φιλοσοφία

Ως προς την Αισθητική και τη φιλοσοφία της τέχνης (νέοι εκφραστικοί τρόποι και μέσα, σχέσεις μορφής-περιεχομένου, κίνηση του φακού, αναπαράσταση του χώρου και του χρόνου)

Ως προς την αφήγηση: Εισαγωγή σ’ ένα ευρύ φάσμα βασικών φιλοσοφικών ζητημάτων (γνώση, μεταφυσική, δίκαιο, πολιτική, οικολογία, τέχνη κλπ).

Τα κινηματογραφικά σενάρια συνιστούν «νοητικά» πειράματα, μελέτες περίπτωσης προς ανάλυση και κριτική. Αποτελεσματικότερη μετάδοση της φιλοσοφικής σκέψης. Εξάσκηση στο φιλοσοφείν.

Η εικονική πραγματικότητα/γεγονός (με την αλήθεια, τα διλήμματα και τις οπτικές της, την στάση των ηρώων κλπ) προσφέρει τη δυνατότητα εμπλοκής μας (συναισθηματικά, ηθικά κλπ) ή αποστασιοποίησης.

Ενδεικτικά παραδείγματα κατά θέμα στην εισήγηση του Στέλιου Βιρβιδάκη.

Επαναπροσέγγιση των αρχέγονων αντιπάλων: των φιλοσόφων με τους ποιητές.

Θεωρητικό πλαίσιο

Η παρούσα διδακτική πρόταση προωθεί τη βιωματική, διερευνητική-αποκαλυπτική, κριτική, δημιουργική μάθηση βάσει των αρχών του κοινωνικο-γνωστικού εποικοδομητισμού. Επιδιώκει την ολιστική προσέγγιση της γνώσης μέσα από δραστηριότητες (learning by doing), την αυτενέργεια των συμμετεχόντων και τη δυναμική της ομάδας. Το μοντέλο αυτής της συνεργατικής μάθησης (collaborative learning), περιέχει στοιχεία α) του κοινωνικο-εποικοδομητισμού, β) της κοινωνικο-πολιτιστικής θεωρίας του Vygotsky, γ) της διαμοιρασμένης γνώσης (distributed cognition), όπου το περιβάλλον αποτελεί μέρος της γνωστικής δραστηριότητας, μέσα στο οποίο συμβαίνουν ποικίλες αλληλεπιδράσεις με όλους τους παράγοντες του συστήματος (υλικά, άτομα, αντικείμενα, εργαλεία, κοινωνικές και ατομικές πρακτικές), δ) της θεωρίας της δραστηριότητας (activity theory), όπου στις ενέργειες των συμμετεχόντων αντικατοπτρίζονται οι γνώσεις τους.

Στοχεύοντας στην ενσυνείδητη στάση των συμμετεχόντων απέναντι στα μεγάλα ζητήματα (επιστημονικά, κοινωνικά, πολιτικά) αποτελεί ζητούμενο ο μετασχηματισμός των υποκειμένων (μετασχηματιστική μάθηση του J. Mezirow) με την πιθανή αναθεώρηση των αντιλήψεων και παραδοχών τους.

H αξιοποίηση του κινηματογράφου, αλλά και των τεχνικών διδασκαλίας (βλ παρακάτω) ανταποκρίνονται, επίσης, στη θεωρία της πολλαπλής νοημοσύνης του H. Gardner, αφού προσφέρονται ευκαιρίες διαφορετικών ερεθισμάτων (λχ. γλωσσικά, λογικά, οπτικά, διαπροσωπικά, ενδοπροσωπικά). 

Παράλληλα σε επίπεδο γραμματισμών, η μικροδιδασκαλία καλλιεργεί πέρα από τον κλασικό γραμματισμό, τον νέο/ψηφιακό με τη δυνατότητα αξιοποίησης του διαδικτύου και των κοινωνικών δικτύων, τον κριτικό γραμματισμό αφενός με την «ανάγνωση» των εμφανών και λανθανόντων σημαινόντων αφετέρου με την διατύπωση κριτικής και συμπερασμάτων, και τέλος του οπτικοακουστικού γραμματισμού με την φιλοσοφική και αισθητική προσέγγιση της κινηματογραφικής ταινίας.

Αξιοποίηση των μοντέλων Visible Thinking (VT), Artful Thinking (AT) αλλά κυρίως του David Perkins

Ο David Perkins έχει ως στόχο να καλλιεργήσει στους μαθητές τη στοχαστική νοοτροπία με αφορμή ένα οπτικό ερέθισμα πλούσιο σε πολιτισμικές, συμβολικές και ερμηνευτικές αναφορές (έργο τέχνης).

Τα ερωτήματα του «μοντέλου» Perkins, ενεργοποιούν με συστηματικό τρόπο τη δημιουργική και τη στοχαστική σκέψη των μαθητών.

Το «μοντέλο» του D. Perkins, στο βιβλίο Τhe Intelligent Eye: Learning to Think by Looking at Art (1994)