Αξιοποιώντας τον κινηματογράφο στη διδακτική διαδικασία: Από το Matrix στον φιλοσοφικό διάλογο

Εισηγητής-εμψυχωτής βιωματικού εργαστηρίου: Γιώργος Αποστολίδης

Δράμα, 28/11/2015

1. Εισαγωγικά

2. Λίγα θεωρητικά

3. Προβολή αποσπασμάτων της ταινίας "The Matrix"

4. Εργασία κατά ομάδες: Γενικές οδηγίες και Φύλλα εργασίας: 

• 1. Ξεκινώντας από την απορία 
• 2. Κατανοώντας τα πράγματα 
• 3. Αναζητώντας τη γνώση
• 4. Διευρύνοντας την επιστήμη 
• 5. Ανακαλύπτοντας τον νου
• 6. Αξιολογώντας την πράξη
• 7. Θαυμάζοντας το ωραίο

5. Υποστηρικτικό υλικό

6. Παρουσιάσεις

7. Αναστοχασμός

8. Αξιολόγηση

Παρουσιάσεις ομάδων

Στο 1ο Λύκειο Δράμας με την τεχνική υποστήριξη του Γρηγόρη Χρυσομαλίδη

Ομάδα 1. Ξεκινώντας από την απορία

 

Ηλίας Γεράκος

Ομάδα 2. Κατανοώντας τα πράγματα

                                     Εύη Τιμπλαλέξη               και             Σοφία Φελλαχίδου

Ομάδα 5. Ανακαλύπτοντας τον νου

Ομάδα 3. Αναζητώντας τη γνώση

Ομάδα 4. Διευρύνοντας την επιστήμη

Ομάδα 6. Αξιολογώντας την πράξη

Ομάδα 7. Θαυμάζοντας το ωραίο

Μαρία Τσομπανίδου  και

και η συνολική εικόνα

Κριτήρια Αξιολόγησης

1. Η μικροδιδασκαλία σάς έπεισε για την αξιοποίηση του κινηματογράφου στο μάθημα;
    Θετικά σημεία
    Προβληματικά σημεία
2. Τι παρατηρήσεις έχετε για την οργάνωση και διεξαγωγή της μικροδιδασκαλίας;
3. Τι θα προτείνατε για τη βελτίωση της διδακτικής πρότασης;

Άξονες αναστοχασμού

1. Κερδίζουμε, τελικά, από την χρήση μιας κινηματογραφικής ταινίας στη διδακτική της φιλοσοφίας; Και με ποιες προϋποθέσεις;
2. Με τι άλλο θα μπορούσαμε να συνδυάσουμε την προβολή κινηματογραφικών αποσπασμάτων στο μάθημά μας;
3. Ποιους στόχους επιτυγχάνουμε με την αξιοποίηση του κινηματογράφου στο μάθημα;
4. Οπτικοακουστική παιδεία/γραμματισμός: Τι είναι και πώς τον επιτυγχάνουμε;

Υποστηρικτικό υλικό

1. Εγχειρίδιο της Φιλοσοφίας 
2. Ευρετήριο ονομάτων και όρων
3. Σενάριο της ταινίας The Matrix (αγγλικά)
4. Ρόλοι-Χαρακτήρες

Ρόλοι-Χαρακτήρες

Ιστορικό πλαίσιο: Βρισκόμαστε περίπου στο έτος 2199, και η ανθρωπότητα βρίσκεται σε πόλεμο ενάντια στις ευφυείς μηχανές που δημιουργήθηκαν στις αρχές του 21ου αιώνα. Ο ουρανός καλύπτεται από παχιά σύννεφα που δημιουργήθηκαν από τους ανθρώπους σε μία προσπάθεια να κοπεί ο ανεφοδιασμός των μηχανών από την ηλιακή ενέργεια.

Matrix (Μήτρα;): ο κόσμος που υπάρχει, ένα ψευδαισθητικό εικονικό κατασκεύασμα πραγματικότητας του κόσμου όπως ήταν το 1999, που δημιούργησαν νοήμονες μηχανές και τον συντηρούν, προκειμένου να κατευνάσουν, υποτάξουν και εκμεταλλευτούν τον ανίδεο ανθρώπινο πληθυσμό. Τοποθετώντας ανθρώπους σε δεξαμενές συσσωρεύουν την θερμική ενέργεια που παράγει το σώμα τους. Στον κόσμο αυτόν γεννήθηκε και ζει ο Νίο.

Zion (Σιών): η τελευταία ανθρώπινη πόλη στον πλανήτη Γη, τελευταίο καταφύγιο των ανθρώπων βαθιά κάτω από τη γη, μετά από έναν κατακλυσμικό πυρηνικό πόλεμο ανάμεσα στον άνθρωπο και τις εξελιγμένες αισθανόμενες μηχανές. Ο πόλεμος αυτός τέλειωσε με την επικράτηση των τεχνητών μορφών ζωής.

Τόμας Άντερσον/Neo (Keanu Charles Reeves): Προγραμματιστής υπολογιστών, ζει μια μυστική ζωή ως χάκερ με το ψευδώνυμο «Νίο». Επιθυμεί να μάθει την απάντηση στην ερώτηση «τι είναι το Matrix;». Στον υπολογιστή του εμφανίζονται αινιγματικά μηνύματα και μια περιπέτεια με κυβερνητικούς πράκτορες τον οδηγεί σε μια ομάδα που καθοδηγείται από τον μυστηριώδη Μορφέα, ένα άτομο που του προσφέρει την δυνατότητα να μάθει την αλήθεια για το Matrix. Ο Νίο δέχεται και έπειτα από μια παράξενη διαδικασία ξυπνά απότομα μέσα σε μια δεξαμενή γεμάτη με υγρό. Το σώμα του είναι συνδεδεμένο με καλώδια σε έναν απέραντο μηχανικό πύργο με αμέτρητες παρόμοιες δεξαμενές που περιέχουν άλλους ανθρώπους. Σώζεται από τον Μορφέα που τον παίρνει στο σκάφος του και τον μυεί στην αντίσταση. Τελικά αντιλαμβάνεται το Μάτριξ και τον ρόλο του ως "εκλεκτός".

Ο Neo εκπαιδεύεται για να γίνει μέλος της ομάδας. Η υποδοχή στο πίσω μέρος του κρανίου, που στο παρελθόν χρησιμοποιούταν για να συνδεθεί με το Matrix, του επιτρέπει να λαμβάνει γνώσεις με υπερβολικά γρήγορο ρυθμό. Μαθαίνει πολλές πολεμικές τεχνικές (λχ kung fu) σε ένα περιβάλλον εικονικής πραγματικότητας παρόμοιο με το Matrix, εντυπωσιάζοντας το πλήρωμα με την ταχύτητά του. Η περαιτέρω κατάρτιση εισάγει τον Νίο στους βασικούς κινδύνους που έχει το ίδιο το Matrix. Οι τραυματισμοί που υφίστανται εκεί μεταφέρονται και στον πραγματικό κόσμο, ενώ εάν το μυαλό του πεθάνει μέσα στο Matrix, το φυσικό σώμα του θα πεθάνει επίσης. Προειδοποιείται για την παρουσία και τον ρόλο των πρακτόρων.

Η ομάδα εισέρχεται στο Matrix και ο Νίο πηγαίνει στο διαμέρισμα της γυναίκας μάντισσας-προφήτη, η οποία πρόβλεψε την ενδεχόμενη εμφάνιση του «εκλεκτού», αλλά δεν καταφάσκει ότι ο Νίο είναι ο «εκλεκτός», ενώ προσθέτει ότι ο Μορφέας πιστεύει στον Νίο τόσο τυφλά που θα θυσιάσει τη ζωή του για να τον σώσει. Επιστρέφοντας στη ειδική τηλεφωνική γραμμή που χρησιμεύει ως ασφαλής «έξοδος» από το Matrix, η ομάδα γίνεται αντιληπτή από τους πράκτορες και τους αστυνομικούς, και ο Μορφέας συλλαμβάνεται σε μία προσπάθεια να φυγαδεύσει τον Νίο και τους υπόλοιπους. Η ομάδα είχε προδοθεί από ένα μέλος του πληρώματος, τον Cypher, ο οποίος προτίμησε την παλαιά ζωή του στο Matrix από τις δυσκολίες του πραγματικού κόσμου, και προσέγγισε τους πράκτορες για να του χορηγήσουν μόνιμη επιστροφή στο Matrix με αντάλλαγμα τον Μορφέα. Η προδοσία έχει ως αποτέλεσμα τον θάνατο όλων των μελών του πληρώματος εκτός από τον Νίο, την Τρίνιτυ, τον Τανκ και τον Μορφέα, ο οποίος φυλακίζεται σε ένα κυβερνητικό κτήριο μέσα στο Matrix.

Οι πράκτορες προσπαθούν να αποσπάσουν πληροφορίες από τον Μορφέα σχετικά με τους κωδικούς πρόσβασης στον κεντρικό υπολογιστή της Zion, το τελευταίο καταφύγιο των ανθρώπων κάτω από την γη. Ο Νίο και η Τρίνιτυ επιστρέφουν στο Matrix και επιχειρούν είσοδο στο κτήριο για να διασώσουν τον ηγέτη τους. Ο Νίο βελτιώνει τις ικανότητες του και εξοικειώνεται περισσότερο με το Matrix, σε τέτοιο σημείο ώστε να μπορεί να αποφεύγει τις σφαίρες από έναν πράκτορα. Ο Μορφέας και η Τρίνιτυ χρησιμοποιούν ένα από τα ειδικά τηλέφωνα σε ένα σταθμό μετρό για να βγουν από το Matrix, αλλά πριν ο Νίο καταφέρει να φύγει, έρχεται αντιμέτωπος με τον πράκτορα Σμιθ, ο οποίος καταστρέφει το τηλέφωνο. Μην έχοντας άλλη επιλογή ο Νίο αντιμετωπίζει και τελικά νικά τον Σμιθ, αλλά φεύγει όταν ο πράκτορας καταλαμβάνει ένα άλλο σώμα.

Καθώς ο Νίο τρέχει μέσα στην πόλη και οι πράκτορες τον καταδιώκουν, στον πραγματικό κόσμο, μια μηχανή φρουρός πλησιάζει στο σκάφος «Ναβουχοδονόσορ». Τελικά, ο Νίο φθάνει σε μια έξοδο, αλλά πυροβολείται εξ-επαφής από τον πράκτορα Σμιθ που του είχε στήσει ενέδρα. Η Τρίνιτυ ψιθυρίζει στον Νίο ότι τον αγαπά, τον φιλά και η καρδιά του Neo αρχίζει πάλι να χτυπά. Ανασταίνεται μέσα στο Matrix και οι πράκτορες τον ξαναπυροβολούν, αλλά σηκώνοντας απλά το χέρι του σταματά τις σφαίρες τους στον αέρα. Ο Νίο βλέπει επιτέλους το Matrix όπως πραγματικά είναι, γραμμές πράσινου κώδικα ροής, γίνεται τελικά ο «εκλεκτός». Ο πράκτορας Σμιθ κάνει μια τελική προσπάθεια να επιτεθεί στον Νίο, αλλά τα χτυπήματά του εμποδίζονται άνετα πλέον, και έτσι τελικά ο Νίο τον καταστρέφει. Οι άλλοι δύο πράκτορες τρέπονται σε φυγή, και Neo επιστρέφει εγκαίρως στον πραγματικό κόσμο για να ενεργοποιήσουν ένα ηλεκτρομαγνητικό παλμό που θα κατέστρεφε το ρομπότ-φρουρό, που ήδη είχε εισχωρήσει στο σκάφος.

Ένας σύντομος επίλογος παρουσιάζει τον Νίο στον εικονικό κόσμο, να παραδίδει ένα ελπιδοφόρο μήνυμα στους ανθρώπους που είναι ακόμη παγιδευμένοι στο Matrix.

Μορφέας (Laurence John Fishburne III): καπετάνιος του σκάφους Ναβουχοδονόσορ . Ο Μορφέας και το πλήρωμά του είναι μια ομάδα ελεύθερων ανθρώπων που «αποσυνδέθηκαν» από το Matrix και στρατολογήθηκαν στην αντίσταση ενάντια στις μηχανές. Μέσα στο Matrix είναι σε θέση να χρησιμοποιήσουν την κατανόηση της πραγματικότητας για να κάμψουν τους νόμους της φυσικής, εφόσον βρίσκονται μέσα σε μια προσομοίωση, αποκτώντας έτσι υπεράνθρωπες δυνατότητες που όμως έχουν κάποιο όριο. Ο Μορφέας πιστεύει ότι ο Νιο είναι ο «εκλεκτός», ένα άτομο που μπορεί να τελειώσει τον πόλεμο μέσω του απεριόριστου ελέγχου του πάνω στο Matrix.

Στην ελληνική μυθολογία με το όνομα Μορφέας (Μορφεύς, δηλαδή αυτός που δίνει μορφή, σχήμα) είναι γνωστός ένας από τους χίλιους γιους του Ύπνου ή ένας από τους αδελφούς του. Ο Μορφέας ήταν επιφορτισμένος με την «αποστολή» να παίρνει διάφορες ανθρώπινες μορφές με τις οποίες εμφανιζόταν στα όνειρα των ανθρώπων. Γενικότερα, ο Μορφέας θεωρήθηκε ως ο θεός των ονείρων, ιδίως στη ρωμαϊκή και στη μεταγενέστερη δυτική παράδοση. Αναφέρεται ότι ο Μορφέας, ως επικεφαλής, είχε ιδιαίτερη ευθύνη για τα όνειρα των βασιλιάδων και των ηρώων. Παριστάνεται με φτερούγες, που ήταν τόσο δυνατές και ανθεκτικές ώστε μπορούσαν να τον μεταφέρουν στα πέρατα της Γης.

……………..

Ο Ναβουχοδονόσορ Α΄, βασιλιάς της Βαβυλώνας (12ος αι. π.X.) απελευθέρωσε τη Βαβυλώνα από τους Ελαμίτες, οι οποίοι είχαν καταλάβει και λεηλατήσει την πόλη. Εκστράτευσε εναντίον της πρωτεύουσας των Ελαμιτών Σούσα, τους συνέτριψε, διέλυσε το κράτος τους κηρύσσοντας την πλήρη ανεξαρτησία της Βαβυλώνας. Την ίδια στιγμή επέστρεψε από τα Σούσα στην Βαβυλώνα όλα τα ιερά κειμήλια που είχαν λεηλατήσει οι Ελαμίτες, όπως η στήλη του Χαμουραμπί και το άγαλμα του Μαρδούκ. Έτσι, απέκτησε την φήμη εθνικού ήρωα. Το όνομά του σημαίνει «Θεέ Ναμπού προστάτευε τον πρωτότοκο γιο μου».

………………………

Τrinity (Τριάδα) (Carrie-Anne Moss): μέλος της ομάδας του Μορφέα. Τρέφει ερωτικά συναισθήματα για τον Νιο. Βάζει ως σκοπό της τη διάσωση του Νίο, τον οποίο και προστατεύει με κάθε τρόπο. Όταν ο Νίο τραυματίζεται θανάσιμα, η Τρίνιτυ του ψιθυρίζει ότι τον αγαπά, αρνείται να δεχτεί το θάνατό του και τον φιλά, με αποτέλεσμα την επάνοδό του στη ζωή.

Οι πράκτορες: Αποτελούν όργανα της τάξης/φύλακες του Matrix, με πολλαπλές ικανότητες (σωματικές και πνευματικές), θα μπορούσαμε να πούμε ότι είναι αναβαθμισμένα ρομπότ με τεχνητή νοημοσύνη. Είναι σε θέση α) να καταλαμβάνουν όποιο σώμα είναι συνδεδεμένο με το σύστημα, β) να κλωνοποιούνται. Σκοπός τους είναι να αναζητούν και να εξουδετερώνουν οποιεσδήποτε απειλές εισέρχονται στην προσομοίωση του Matrix.

Agent (πράκτορας) Smith (Hugo Weaving): πρόγραμμα τεχνητής νοημοσύνης, πράκτορας-φρουρός του Μάτριξ που καταδιώκει τους εισβολείς και επιδιώκει την καταστροφή της Ζάιον και των ανθρώπων, διότι δυνάμει μπορούν να επιφέρουν αστάθεια στην πραγματικότητα του Matrix καθώς και τυχόν επικίνδυνα προγράμματα που δεν εξυπηρετούν τον σκοπό της Μηχανικής Κολεκτίβας (Machine collective). Για τον σκοπό αυτόν, ο Smith έχει την ικανότητα να καταλαμβάνει (προσομοιώνεται) κάθε ανθρώπινο σώμα που είναι εντός του δικτύου του Matrix. Οι δυνατότητές του είναι τεράστιες (πέραν των φυσικών νόμων και της ανθρώπινης φύσης), αρκεί να μένει συνδεδεμένος (όταν αφαιρεί το ακουστικό του δεν μαθαίνει για την επίθεση στο κτίριο). Στο τέλος της ταινίας, ο Smith φαίνεται να εξουδετερώνεται/διαγράφεται από τον Νeο. Στις επόμενες όμως ταινίες ο Smith «απελευθερώνεται» από τον έλεγχο των μηχανημάτων, καθώς διαπιστώνει ότι μπορεί να διαγραφεί ως πρόγραμμα, γίνεται πρόγραμμα-αποστάτης και αυτό-αντιγράφεται ως ιός για Η/Υ. Αποκτά τη δυνατότητα να αντιγράφει τον εαυτό του σε άλλους εντός του Matrix και όχι απλώς να μπαίνει σε διαφορετικά δικτυωμένα σώματα.  Αντιγράφοντας τον εαυτό του σε άνθρωπο κατά τη διαδικασία της αποσύνδεσης από το Matrix, εισαγάγει τον εαυτό του στον έξω κόσμο και σε όποιο σώμα θέλει. Η πραγματική δύναμη του Smith προέρχεται από την ικανότητά του να απορροφά τις αναμνήσεις και τη δύναμη από τα θύματά του, με αποκορύφωμα την ίδια την μορφή του, όταν παλεύει τον Νίο στην τελική μάχη της σειράς Matrix.

Ομάδα 7. Θαυμάζοντας το ωραίο

1. Η κινηματογραφική ταινία πώς σας φάνηκε αισθητικά; Θεωρείτε ότι διαθέτει υψηλά ποιοτικά χαρακτηριστικά (σενάριο, σκηνοθεσία, φωτογραφία, ήχο, εφέ, μονταζ κλπ) ή όχι; Μπορείτε να ανιχνεύσετε σ’ αυτά τα χαρακτηριστικά του μοντερνισμού; σ. 197-205
2. Οι σκηνοθέτες χρησιμοποιούν ποικίλα μέσα-σημεία (συμβολισμού, σχήματα-χρώματα, κίνηση κάμερας κλπ) προκειμένου να μορφοποιήσουν την αρχική τους ιδέα. Ως θεατές άλλα αντιλαμβανόμαστε κι άλλα όχι. Αυτό σε ποιον βαθμό επηρεάζει την αισθητική μας συγκίνηση; σ. 206-208 
3. Τελικά, η συγκεκριμένη ταινία ή γενικά ο κινηματογράφος είναι σημαντικός στη ζωή μας; Τι, για παράδειγμα, κερδίζει κάποιος από την ταινία «The Matrix»; σ. 217-219 

Ομάδα 6. Αξιολογώντας την πράξη

1. Ο πρωταγωνιστής, στην προσπάθεια να γνωρίσει την αλήθεια, αναλαμβάνει με όλες τους τις δυνάμεις τη σωτηρία της ανθρώπινης κοινωνίας. Θα μπορούσαμε να πούμε ότι ισχύει στην περίπτωσή του η κατηγορική προσταγή του I. Kant; Ποιες αρετές τον χαρακτηρίζουν; σ. 143-146
2. Μπορούμε να πούμε ότι ο Neo ήταν ένας πραγματικά ελεύθερος άνθρωπος ή ήταν προκαθορισμένο να λειτουργήσει έτσι ως «εκλεκτός», σύμφωνα με την προφητεία; σ. 154-155 
3. Η έννοια του κακού στην ταινία. Πώς προσδιορίζεται; Ποια είναι τα μέσα του; Κακοί είναι μόνο οι άλλοι; 

Ομάδα 5. Ανακαλύπτοντας τον νου

1. Το υπαρξιακό ερώτημα του πρωταγωνιστή είναι «Τι είναι το Matrix”; Την απάντηση θα την δώσει η επιστήμη ή η φιλοσοφία/μεταφυσική; Μήπως τα όρια επιστήμης και μεταφυσικής κάπου συνυφαίνονται; σ. 116-121
2. Ενώ στην ταινία και στην πραγματικότητα του Matrix κυριαρχεί η υλιστική θεωρία του λειτουργισμού τονίζεται η σημασία της ελεύθερης βούλησης. Ποια πρόσωπα της ταινίας εκφράζουν αυτή την ελεύθερη και μαχητική βούληση; Υπάρχει μήπως κάποια αντίφαση; σ.125-127
3. Ποια στοιχεία συνιστούν την ανθρώπινη ταυτότητα; Αξιολογήστε τα 3 σημαντικότερα. Η άποψή σας αντανακλάται και στα πρόσωπα της ταινίας; σ.130-137

Ομάδα 4. Διευρύνοντας την επιστήμη

1. Τι είδους τεχνολογία εντοπίζετε στην ταινία και σε ποιους τομείς; Ποιοι την κατέχουν/ελέγχουν; Η μάζα τι σχέση έχει σε σχέση έχει με την τεχνολογία αιχμής;
2. Επιστημονικά πειράματα: υπάρχει ή πρέπει να υπάρχει κάποια δεοντολογία και βάσει ποιων αρχών; Ποια τα όρια/ρόλος της επιστήμης και της τεχνολογίας; σ.96-97, 110-111
3. Τι και ποιους εξυπηρετεί η τεχνολογία; Ποιες «αξίες» αναδεικνύει; σ.112

Ομάδα 3. Αναζητώντας τη γνώση

1. Σύμφωνα με την ταινία η γνώση είναι δυνατή ή όχι; Υπάρχει δηλ. α) σκεπτικισμός (αφού η απόλυτη γνώση είναι αδύνατη βάσει των εμπειριών μας και την κατέχει μόνο κάποια ανώτερη δύναμη)  ή β) στρέφεται ενάντια στον εφησυχασμό και προτείνει τη διαρκή αναζήτηση και κατάκτησή της; σ.62-71
2. Η γνώση, λέμε, ότι είναι δύναμη. Αλλά ποια γνώση εννοούμε; την υπερβατική-μεταφυσική (γνώση πέρα από τα εμπειρικά δεδομένα) ή την υπερβατολογική γνώση (τρόπος διαμόρφωσης της apriori γνώσης); Και ποιος διαχειρίζεται αυτά τα δύο είδη γνώσης; Σ’ όλα αυτά, ποιος είναι ο ρόλος του δασκάλου μέσα στην ταινία; σ.84-88
3. Η ταινία κινείται μεταξύ ρεαλισμού και ιδεαλισμού. Μπορείτε να εντοπίσετε σχετικά σημεία; σ.88-90

Ομάδα 2. Κατανοώντας τα πράγματα

1. Μελετήστε την ονοματοδοσία (Νeo (νέος), Μορφέας, Trinity (Τριάς), Zion (Σιών), Matrix (μήτρα), σκάφος Ναβουχοδονόσορ κλπ). Είναι, άραγε, τυχαία, η επιλογή των ονομάτων ή υποκρύπτουν κάποιο ιδιαίτερο νόημα; σ.35-36, 41
2. Ποια είναι η αλήθεια για τον κόσμο; Αυτή που εκπροσωπεί το Matrix ή αυτή που εκπροσωπεί ο Μορφέας και ο Neo; Πού έγκειται η δυσκολία εύρεσης της αλήθειας; σ.42-48
3. Η γνώση είναι ευρύτερη έννοια από την αλήθεια ή το αντίθετο; Η αλήθεια φανερώνεται μόνο με τον λόγο; σ.42-43

Ομάδα 1. Ξεκινώντας από την απορία

1. Ο ήρωας δυσκολεύεται να αντιληφθεί την πραγματικότητα. Αναζητά απαντήσεις και στρέφεται στον Μορφέα. Η αναζήτηση της αλήθειας, όμως, μήπως είναι μια προσωπική αναμέτρηση με τον κόσμο και με τον εαυτό μας; σ.14-16
2. Έχοντας υπ’ όψιν σας την υπόθεση της ταινίας και το περιεχόμενο των βασικών κλάδων της φιλοσοφίας (σ.18-19), διατυπώστε σύντομες κρίσεις για κάθε κλάδο επικαλούμενοι κάποιο παράδειγμα από την ταινία. Για παράδειγμα: Η ταινία θίγει θέματα γνωσιολογίας, δηλ. θίγει τη δυνατότητα της γνώσης, κάτι που φαίνεται  καθαρά στην ταινία όταν ο …..  
3. Εντοπίζετε αναλογίες μεταξύ του Matrix και του πλατωνικού μύθου του σπηλαίου; σ.24

Γενικές οδηγίες εργασίας ομάδων

Προβολή αποσπασμάτων της ταινίας "The Matrix"

The Matrix (trailer)

Σενάριο-Σκηνοθεσία: Αδερφοί Γουατσόφσκι

Παραγωγή: Τζόελ Σίλβερ, Αδερφοί Γουατσόφσκι

Πρωταγωνιστές: Κιάνου Ρίβς, Λώρενς Φίσμπερν, Κάρι-Ανν Μος, Χιούγκο Γουίβινγκ, Λόρενς Φίσμπουρν, Τζόε Παντολιάνο

Μουσική: Ντον Ντέιβις

Πρώτη προβολή: 31 Μαρτίου 1999

Διάρκεια: 136 λεπτά

Προέλευση: Ηνωμένες Πολιτείες Αμερικής

Διακρίσεις: 4 βραβεία Όσκαρ στις τεχνικές κατηγορίες.

The Matrix είναι κινηματογραφική περιπέτεια επιστημονικής φαντασίας

Η ταινία αποτέλεσε την αρχή της σειράς Μάτριξ, η οποία περιλαμβάνει ταινίες, κόμικς,  βιντεοπαιχνίδια και κινούμενα σχέδια.

Η ταινία περιέχει πολυάριθμες αναφορές στις υποκουλτούρες του κυβερνοπάνκ και των χάκερ,  φιλοσοφικές  και θρησκευτικές ιδέες, μεσσιανισμό και καρτεσιανισμό, αλλά και σωκρατικό και πλατωνικό ιδεαλισμό. Παρουσιάζεται, εξ άλλου, δανεισμός πολλών στοιχείων της Πλατωνικής Αλληγορίας του Σπηλαίου, τονίζοντας το φιλοσοφικό υπόβαθρο του έργου.

Οι αδερφοί Γουατσόφσκι απαίτησαν από όλους τους εμπλεκόμενους ηθοποιούς να κατανοήσουν το θεματικό υπόβαθρο της ταινίας. Για αυτό τον λόγο, ήταν υποχρεωτική η ανάγνωση φιλοσοφικών βιβλίων σχετικών με το θέμα για τους περισσότερους ηθοποιούς.

από τη Βικιπαίδεια

Λίγα Θεωρητικά

Περίληψη

Με στόχο την παιδαγωγική αξιοποίηση του κινηματογράφου στη διδακτική πράξη και ειδικότερα τον εντοπισμό των φιλοσοφικών ζητημάτων που θίγονται στην ταινία «The Matrix», η μικροδιδασκαλία -με παιγνιώδη τρόπο, βιωματικά και κατά ομάδες- θα εστιάσει στην διατύπωση φιλοσοφικών ερωτημάτων και στην παραγωγή προφορικού φιλοσοφικού λόγου. Η κινηματογραφική ταινία, ως αυτόνομο αισθητικό και παράλληλο κείμενο, θα αποτελέσει διαμεσολαβητικό μέσο (ανά)γνωσης του κόσμου αλλά και παραδειγματική αναφορά κατά την παραγωγή φιλοσοφικού διαλόγου.

Α. Ταυτότητα σχεδίου διδασκαλίας

Με αφορμή των προβολή σύντομων αποσπασμάτων από την κινηματογραφική ταινία «The Matrix», οι συμμετέχοντες θα κληθούν κατά ομάδες να ανιχνεύσουν σημεία και σημαινόμενα της ταινίας με φιλοσοφικό ενδιαφέρον, ώστε να προκύψει αφενός διάλογος αφετέρου να συνδεθούμε με τη «διδακτέα ύλη» του μαθήματος Αρχές Φιλοσοφίας της Β΄ Λυκείου. Η μικροδιδασκαλία, θα έχει κυρίως προσομοιωτικό χαρακτήρα, αλλά δεν θα λείπουν εμβόλιμες μεταγνωστικές επισημάνσεις. Η συγκεκριμένη πρόταση, αποτελεί καινοτομική παιδαγωγική-μαθησιακή πρακτική, δεδομένου ότι α) συνδυάζει πλήθος μεθόδων και τεχνικών, και β) ενώ φαινομενικά στοχεύει στη διατύπωση φιλοσοφικών ερωτημάτων, ουσιαστικά καλλιεργεί πολλαπλές δεξιότητες/γραμματισμούς (βλ. θεωρητικό πλαίσιο). Η μικροδιασκαλία μπορεί να έχει εισαγωγικό ή ανακεφαλαιωτικό χαρακτήρα στο μάθημα της φιλοσοφίας, και μπορεί να υλοποιηθεί αυτούσια ή να αναπτυχθεί περαιτέρω με περισσότερα αποσπάσματα της ταινίας ή σε διαφορετικά κεφάλαια και ενότητες (πχ. Ξεκινώντας από την απορία, Κατανοώντας τα πράγματα, Αναζητώντας τη γνώση, Διευρύνοντας την επιστήμη, Ανακαλύπτοντας τον νου, Θαυμάζοντας το ωραίο κλπ).

Β. Στόχοι

Με απώτερο σκοπό τον φιλοσοφικό προβληματισμό και διάλογο πάνω στα πεδία του σχολικού εγχειριδίου αξιοποιείται μια κινηματογραφική ταινία («The Matrix») προκειμένου οι συμμετέχοντες (μαθητές/ εκπαιδευτικοί) να ανταποκριθούν -μεταξύ των άλλων- στους ακόλουθους στόχους (κυρίως βάσει της ταξινομίας του Bloom αλλά και του Goleman):

Α. Γνωστικοί στόχοι:

• Να εντοπίσουν φανερά ή λανθάνοντα φιλοσοφικά ζητήματα στην κινηματογραφική ταινία (αποσπάσματα).
• Να μελετήσουν το σχετικό υλικό αναφοράς στο σχολικό εγχειρίδιο («Αρχές Φιλοσοφίας» Β΄ Λυκείου)
• Να διατυπώσουν με σαφήνεια και ανάλογες παραπομπές φιλοσοφικά ερωτήματα και λόγο.
• Να πάρουν θέση (στάση) σε σύγχρονα ανάλογης προβληματικής ζητήματα, τα οποία απαιτούν κριτική και δημιουργική σκέψη.

Β. Συναισθηματικοί στόχοι:

• Να κατανοήσουν/ερμηνεύσουν τις καταστάσεις και σχέσεις/συμπεριφορές των σημαντικών προσώπων της ταινίας. 
• Να αναπτύξουν αυτογνωσία, αναδομώντας (μετασχηματίζοντας) πιθανόν τον τρόπο σκέψης, αντιλήψεις, στάσεις, πρακτικές όσον αφορά τον εαυτό, τις σχέσεις με τους άλλους και τη ζωή.
• Να μοιραστούν τα συναισθήματά τους με τα υπόλοιπα μέλη της ομάδας/ολομέλειας.

Γ. Κοινωνικοί στόχοι:

• Να αναπτύξουν δεξιότητες επικοινωνίας και διαλόγου βάσει πειθούς.
• Να αλληλεπιδράσουν με τα υπόλοιπα μέλη της ομάδας/ολομέλειας για την καλύτερη κατανόηση της ταινίας και ανταπόκριση στις ζητούμενες δραστηριότητες.
• Να συμπράξουν/συνεργαστούν προς επίτευξη κοινών στόχων.

Δ. Μεταγνωστικοί στόχοι:

• Να διαπιστώσουν αν κάτι άλλαξε σε γνωστικό, συναισθηματικό κλπ επίπεδο μετά τη φιλοσοφική προσέγγιση της ταινίας.
• Να διατυπώσουν αξιολογική κρίση για την παρούσα διδακτική πρόταση βάσει κριτηρίων.
• Να αναπτύξουν δεξιότητες έρευνας και φιλοσοφικής προσέγγισης των εκάστοτε ζητημάτων.

Προσδοκώμενα αποτελέσματα

Τα προσδοκώμενα αποτελέσματα από την μικροδιδασκαλία για τους συμμετέχοντες (μαθητές/ εκπαιδευτικούς) είναι: 

1. Η καλλιέργεια της αντιληπτικής δεξιότητας ως προς (α) τα σημαίνοντα σημεία της κινηματογραφικής γλώσσας/κειμένου και β) των φιλοσοφικών κειμένων. Μέσα από την ατομική και ομαδική αλληλεπίδραση (Bakhtin) με τα κείμενα αλλά και τον ενδοομαδικό διάλογο προσδοκάται η βελτίωση της προσληπτικής ικανότητας. Οι πολλαπλές ερμηνείες/οπτικές θα συμβάλλουν στην βαθύτερη κατανόηση των κειμένων.
2. Η καλλιέργεια της επικοινωνιακής δεξιότητας: Ο αναπτυσσόμενος διάλογος βάσει των κειμένων (κινηματογραφικής ταινίας και φιλοσοφικών κειμένων) διανοίγει διαύλους πολλαπλών προσεγγίσεων αλλά και διαμοιρασμού των ατομικών και πολιτισμικά διαφοροποιημένων νοητικών, συναισθηματικών και αξιακών εργαλείων ανάλυσης και λόγου.
3. Η ανασημασιοδότηση της φιλοσοφικής προσέγγισης του κόσμου. Ο φιλοσοφικός λόγος σε συνδυασμό με τον καλλιτεχνικό, αίροντας τις αρχέγονες διαφορές τους, συνιστούν μια λαμπρή ευκαιρία ανάγνωσης του κόσμου, των προβλημάτων και των αξιών του. Οπότε, η φιλοσοφία επανέρχεται στην κατεύθυνση της ζέουσας πραγματικότητας, εμπλέκοντας τον άνθρωπο νοητικά, συναισθηματικά, ηθικά μπροστά σε τον καταστάσεις και διλήμματα. Η νοησιαρχική φιλοσοφική προσέγγιση συμπληρώνεται βιωματικά (έστω και παραδειγματικά) μέσω της τέχνης και λειτουργεί αποτελεσματικότερα για τον μέσο άνθρωπο, βοηθώντας τον να αποκωδικοποιήσει τον κόσμο του και να πάρει θέση. Άρα, να διαμορφώσει το αξιακό του σύστημα, την πολιτισμική του ταυτότητα.

Σ’ αυτή την κατεύθυνση η διδακτική της φιλοσοφίας αλλά και -αντιστρόφως- η προσέγγιση της τέχνης (ως φιλοσοφία της τέχνης) ή η οιοδήποτε παράλληλη ανάγνωση ετερόμορφων κειμένων συμβάλλει ουσιαστικά και αποτελεσματικά στη μαθησιακή διαδικασία.

Η αξιοποίηση του κινηματογράφου στη φιλοσοφία

Ως προς την Αισθητική και τη φιλοσοφία της τέχνης (νέοι εκφραστικοί τρόποι και μέσα, σχέσεις μορφής-περιεχομένου, κίνηση του φακού, αναπαράσταση του χώρου και του χρόνου)

Ως προς την αφήγηση: Εισαγωγή σ’ ένα ευρύ φάσμα βασικών φιλοσοφικών ζητημάτων (γνώση, μεταφυσική, δίκαιο, πολιτική, οικολογία, τέχνη κλπ).

Τα κινηματογραφικά σενάρια συνιστούν «νοητικά» πειράματα, μελέτες περίπτωσης προς ανάλυση και κριτική. Αποτελεσματικότερη μετάδοση της φιλοσοφικής σκέψης. Εξάσκηση στο φιλοσοφείν.

Η εικονική πραγματικότητα/γεγονός (με την αλήθεια, τα διλήμματα και τις οπτικές της, την στάση των ηρώων κλπ) προσφέρει τη δυνατότητα εμπλοκής μας (συναισθηματικά, ηθικά κλπ) ή αποστασιοποίησης.

Ενδεικτικά παραδείγματα κατά θέμα στην εισήγηση του Στέλιου Βιρβιδάκη.

Επαναπροσέγγιση των αρχέγονων αντιπάλων: των φιλοσόφων με τους ποιητές.

Θεωρητικό πλαίσιο

Η παρούσα διδακτική πρόταση προωθεί τη βιωματική, διερευνητική-αποκαλυπτική, κριτική, δημιουργική μάθηση βάσει των αρχών του κοινωνικο-γνωστικού εποικοδομητισμού. Επιδιώκει την ολιστική προσέγγιση της γνώσης μέσα από δραστηριότητες (learning by doing), την αυτενέργεια των συμμετεχόντων και τη δυναμική της ομάδας. Το μοντέλο αυτής της συνεργατικής μάθησης (collaborative learning), περιέχει στοιχεία α) του κοινωνικο-εποικοδομητισμού, β) της κοινωνικο-πολιτιστικής θεωρίας του Vygotsky, γ) της διαμοιρασμένης γνώσης (distributed cognition), όπου το περιβάλλον αποτελεί μέρος της γνωστικής δραστηριότητας, μέσα στο οποίο συμβαίνουν ποικίλες αλληλεπιδράσεις με όλους τους παράγοντες του συστήματος (υλικά, άτομα, αντικείμενα, εργαλεία, κοινωνικές και ατομικές πρακτικές), δ) της θεωρίας της δραστηριότητας (activity theory), όπου στις ενέργειες των συμμετεχόντων αντικατοπτρίζονται οι γνώσεις τους.

Στοχεύοντας στην ενσυνείδητη στάση των συμμετεχόντων απέναντι στα μεγάλα ζητήματα (επιστημονικά, κοινωνικά, πολιτικά) αποτελεί ζητούμενο ο μετασχηματισμός των υποκειμένων (μετασχηματιστική μάθηση του J. Mezirow) με την πιθανή αναθεώρηση των αντιλήψεων και παραδοχών τους.

H αξιοποίηση του κινηματογράφου, αλλά και των τεχνικών διδασκαλίας (βλ παρακάτω) ανταποκρίνονται, επίσης, στη θεωρία της πολλαπλής νοημοσύνης του H. Gardner, αφού προσφέρονται ευκαιρίες διαφορετικών ερεθισμάτων (λχ. γλωσσικά, λογικά, οπτικά, διαπροσωπικά, ενδοπροσωπικά). 

Παράλληλα σε επίπεδο γραμματισμών, η μικροδιδασκαλία καλλιεργεί πέρα από τον κλασικό γραμματισμό, τον νέο/ψηφιακό με τη δυνατότητα αξιοποίησης του διαδικτύου και των κοινωνικών δικτύων, τον κριτικό γραμματισμό αφενός με την «ανάγνωση» των εμφανών και λανθανόντων σημαινόντων αφετέρου με την διατύπωση κριτικής και συμπερασμάτων, και τέλος του οπτικοακουστικού γραμματισμού με την φιλοσοφική και αισθητική προσέγγιση της κινηματογραφικής ταινίας.

Αξιοποίηση των μοντέλων Visible Thinking (VT), Artful Thinking (AT) αλλά κυρίως του David Perkins

Ο David Perkins έχει ως στόχο να καλλιεργήσει στους μαθητές τη στοχαστική νοοτροπία με αφορμή ένα οπτικό ερέθισμα πλούσιο σε πολιτισμικές, συμβολικές και ερμηνευτικές αναφορές (έργο τέχνης).

Τα ερωτήματα του «μοντέλου» Perkins, ενεργοποιούν με συστηματικό τρόπο τη δημιουργική και τη στοχαστική σκέψη των μαθητών.

Το «μοντέλο» του D. Perkins, στο βιβλίο Τhe Intelligent Eye: Learning to Think by Looking at Art (1994)

Αναστοχασμός

Ερωτήματα 

1. Κερδίζουμε, τελικά, από την χρήση μιας κινηματογραφικής ταινίας στη διδακτική της φιλοσοφίας; Και με ποιες προϋποθέσεις;
2. Με τι άλλο θα μπορούσαμε να συνδυάσουμε την προβολή κινηματογραφικών αποσπασμάτων στο μάθημά μας; 
3. Ποιο είναι το όφελος για τον μαθητή;

Η δική μας ταινία

Αναζητώντας απαντήσεις για τον άνθρωπο του παρόντος και του μέλλοντος

ένα ταινιάκι εκ των ενόντων

Ερωτήματα μετά το τέλος της ταινίας

1. Ποιο είναι το τέλος της ταινίας; 
2. Υπάρχει κάποιο μήνυμα; 
3. Σας ικανοποιεί; 
4. Φανταστείτε ένα διαφορετικό τέλος. Θα το προτιμούσατε; Γιατί; 
5. Γράψτε κάποιο κείμενο, κριτική, σχόλιο ή άλλο με φιλοσοφική διάθεση για το τέλος της ταινίας.

Η θέση του ανθρώπου στον κόσμο

Ερωτήματα προς απάντηση (εκτός ρόλου)

1.  Για σας, τι συνιστά αξιοσέβαστη οντότητα; Ποια χαρακτηριστικά γνωρίσματα πρέπει να διαθέτει κάποιο ον για να το θεωρείτε ισότιμο/αξιοσέβαστο;
2. Θεωρείτε τον άνθρωπο, ως είδος, σημαντικότερο των άλλων όντων (ζώων, φυτών, ρομπότ, εξωγήινων κλπ); Γιατί;
3. Θα μπορούσατε να δεχθείτε την πιθανότητα ο άνθρωπος να μην είναι ο «εκλεκτός» του συμπαντικού κόσμου;
4. Η ηθική καλύπτει επαρκώς τα τεχνητά δημιουργήματα του ανθρώπου; Άραγε, υπάρχει ή πρέπει να υπάρχει κάποια δεοντολογία (νέα ευρύτερη ηθική), η οποία να καλύπτει όλα τα κοσμικά στοιχεία;

Εγώ, ένα ρομπότ-παιδί, πώς θα ήθελα την οικογένειά μου

Όχι, δεν θα δεχόμασταν ένα ρομπότ-παιδί στην οικογένεια

Ναι, θα δεχόμασταν ένα ρομπότ-παιδί στην οικογένεια

Έχει θέση ένα ρομπότ μέσα στην οικογένεια;

Μελέτη περίπτωσης, παιχνίδι ρόλων-διάδρομος συνείδησης

Έστω ότι, ζώντας στο ιστορικό πλαίσιο της ταινίας (τέλη 21^ου αιώνα), είστε άτεκνοι γονείς και σας δίνεται ως προνόμιο η δυνατότητα να αποκτήσετε ένα εξελιγμένο ρομπότ-παιδί (10 ετών) που είναι προγραμματισμένο να σας αγαπά για πάντα.

- Τι θα κάνατε; Θα το δεχόσασταν; Ναι ή όχι και γιατί;

Χωρισμένοι σε ομάδες διερευνούμε 3 οπτικές:

1. Θετοί γονείς του ρομπότ-παιδιού

2. Γονείς που αρνούνται την υιοθεσία ενόςρομπότ-παιδιού

3. Ρομπότ-παιδί


Διάδρομος της συνείδησης


Η θέση του ανθρώπου στον κόσμο


Ερωτήματα μετά το τέλος της ταινίας

Τι είναι ένα ρομπότ;

Τι δεν ξέρουμε για τον άνθρωπο;

Τι δεν είναι ο άνθρωπος;

Τι είναι ο άνθρωπος;

Η διαφορά του ανθρώπου από το ρομπότ

Σε τι διαφέρει ο άνθρωπος από μια μηχανή/ρομπότ; 
Χωρισμένοι σε 4 ομάδες σημειώνουμε και μετά παρουσιάζουμε:

1. Τι (γνωρίζουμε ότι) είναι οάνθρωπος
2. Τι (γνωρίζουμε ότι)δεν είναι  ο άνθρωπος
3. Τι δεν γνωρίζουμε για τον άνθρωπο
4. Τι είναι ένα ρομπότ

4. Τεχνητή νοημοσύνη

3. Η ταυτότητα του ανθρώπου